Εδαφοκάλυψη με φυτικά υλικά 

Γ. Δαουτόπουλος, Καθηγητής Γεωπονίας ΑΠΘ

Από το 1985, στο πρώτο μας κτήμα καλλιέργειας ακτινιδιών στην Κατερίνη, εφαρμόσαμε τη διατήρηση χορτοτάπητα σε όλη την επιφάνεια του κτήματος με περιοδική κοπή του που βέβαια ήταν πιο συχνή σε σχέση με ένα μη αρδευόμενο χωράφι.

Να συνοψίσουμε εδώ τα πλεονεκτήματα αυτής της καλλιεργητικής τεχνικής:

• ·         Κρατά δροσερό το έδαφος το καλοκαίρι και πιο ζεστό το χειμώνα παρέχοντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τα δισεκατομμύρια των μικροοργανισμών του εδάφους,
• ·         Αυξάνει τη φωτοσυνθετική ικανότητα του εδάφους γιατί ο ζωντανός χλοοτάπητας δεσμεύει την ηλιακή ενέργεια και δημιουργεί πολύτιμη οργανική ουσία,
• ·         Επαναφέρει στο έδαφος τα θρεπτικά στοιχεία και μάλιστα σε μια μορφή που είναι πιο εύκολα προσιτή στις ρίζες των φυτών,
• ·         Παρέχει τροφή και προστασία στην άγρια ωφέλιμη πανίδα,
• ·         Αυξάνει τους πληθυσμούς των γαιοσκωλήκων που με τη δράση τους αυξάνουν τη γονιμότητα του εδάφους,
• ·         Μειώνει το κόστος της καλλιέργειας και τη χρήση μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων,
• ·         Μειώνει τη συμπίεση του εδάφους και τη δημιουργία αδιαπέραστων στρωμάτων

Η μόνη δικαιολογία που προβάλουν οι αντίθετοι σε αυτήν την πρακτική, είναι ότι τα αγριόχορτα ανταγωνίζονται την καλλιέργεια σε θρεπτικά στοιχεία και νερό. Το πρώτο δεν ισχύει καθόλου αφού τώρα αυξάνουμε τα θρεπτικά στοιχεία από τη φωτοσύνθεση που κάνουν τα αγριόχορτα και τα επαναφέρουμε στο έδαφος και την κύρια καλλιέργεια μετά την κοπή. Για το δεύτερο, σε ένα αρδευόμενο χωράφι η επιπλέον ποσότητα νερού είναι αμελητέα. Ακόμη και στα ξερικά χωράφια το ισοζύγιο της διατήρησης του χορτοτάπητα καταλήγει σε μεγάλο όφελος για τον παραγωγό.

Αυτό κάνω και στο ξερικό πατρικό καρυδεώνα στην Καστοριά εδώ και 15 χρόνια και έχω θεαματική βελτίωση στην οργανική ουσία και στους πληθυσμούς των γαιοσκωλήκων που ενώ ήταν άφαντοι όταν το χωράφι καλλιεργούνταν με σιτηρά, για 30 και πλέον χρόνια συνεχώς, τώρα είναι πανταχού παρόντες.

Τις τελευταίες ημέρες πρέπει να προσθέσουμε και έναν επιπλέον λόγο, με αφορμή την ανάγνωση ενός πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου που μας σύστησαν κάποιοι καλοί φίλοι.  Είναι το βιβλίο του Κάλουμ Κόουτς με τίτλο: Φυσικές μορφές της ζωντανής ενέργειας (Εκδόσεις ΡΕΩ).

Το βιβλίο παρουσιάζει τα ευρήματα του Αυστριακού Βίκτωρ Σαουμπέργκερ, ο οποίος χωρίς να έχει σπουδάσει, προχώρησε σε εκπληκτικές παρατηρήσεις που οδήγησαν σε πολλές εφευρέσεις. Εργαζόμενος ως δασοφύλακας, παρατήρησε προσεκτικά και διδάχθηκε από τη φύση. Από αυτήν άλλωστε ξεκίνησε και η συσσώρευση γνώσης που συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες με πολλά νέα στοιχεία που αναμένεται να προκύψουν στο μέλλον από τη δουλειά και την παρατήρηση άλλων συνανθρώπων μας.

Κύριο αντικείμενο παρατήρησής του ήταν το νερό και η κακομεταχείριση που δέχεται από την επιστήμη η οποία του συμπεριφέρεται σαν να είναι ένα οποιοδήποτε ρευστό.  Κατά τον Σαουμπέργκερ το νερό είναι ζωντανό και έχει μοναδικές ιδιότητες που δεν έχει κανένα άλλο υγρό. Για αυτό που μας ενδιαφέρει στη φυτοκάλυψη και είναι ένας επιπρόσθετος λόγος για να την υιοθετήσουμε, είναι η παρατήρησή του ότι «όταν το νερό της βροχής συναντά έδαφος με μεγαλύτερη θερμοκρασία από αυτό, τότε όχι μόνο δεν εισέρχεται στο εσωτερικό του, αλλά διαβρώνει το έδαφος και παρασύρει τα μόριά του». Το νερό για να εισέλθει στο εσωτερικό του εδάφους πρέπει το έδαφος να έχει θερμοκρασία χαμηλότερη από το νερό. Επομένως, η εδαφοκάλυψη με τη σκίαση και το δροσισμό που προσφέρει στο έδαφος, διευκολύνει ταυτόχρονα τη διείσδυσή του νερού στο εσωτερικό του εδάφους.

Να λοιπόν ένας ακόμη σοβαρός λόγος για να την υιοθετήσουμε. 

Η γη την δικαιοσύνη διδάσκει…

Τώρα που κόπασε ο θόρυβος για τις νέες καλλιέργειες, αλλά όχι και ο ρυθμός των ανθρώπων που γυρίζουν ή θέλουν να γυρίσουν στην ύπαιθρο από την οποία κατάγονται, επιτρέψτε μου να διατυπώσω μερικές σκέψεις.

Από την επαφή μου με την ύπαιθρο διαπιστώνω ότι η κρίση δεν είναι τόσο έντονη σε αυτές όσο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Εδώ βλέπω ανθρώπους να ψάχνουν τους κάδους των απορριμμάτων για κάτι χρήσιμο, πράγμα που δεν έχω δει στην Ελληνική ύπαιθρο. Άλλωστε, αν ρωτήσουμε παππούδες σε πολύ μεγάλη ηλικία, θα μας διηγηθούν την πείνα της κατοχής που ρήμαξε τα αστικά κέντρα της χώρας μας. Ο συγχωρεμένος ο πατέρας μου και η μητέρα μου, δάσκαλοι στα χρόνια της κατοχής, δεν κατέβαιναν στα Γιαννιτσά για να εισπράξουν το μισθό τους γιατί δεν είχε κάποια αξία. Έμεναν στο χωριό, παρείχαν τις υπηρεσίες τους και το χωριό είχε αναλάβει την επιβίωσή τους. Όταν μετά από 3 χρόνια κατέβηκαν στα Γιαννιτσά, εισέπραξαν τους μισθούς τους σε ένα τσουβάλι που λίγο αργότερα το έδωσαν για 1 κιλό σαπούνι, μισό κιλό λάδι και 1 κιλό ζάχαρη.!

Η φορολόγηση των αγροτεμαχίων, άδικο μέτρο κατά τη γνώμη μου, έχει παρακινήσει πολλούς με αγροτική περιουσία να την επαναφέρουν στην παραγωγική διαδικασία. Από αυτήν την άποψη η νέα φορολογία έδρασε θετικά.

Μια άλλη μεγάλη δεξαμενή ενδιαφέροντος για τη γεωργία προέρχεται από την αθρόα συνταξιοδότηση των τελευταίων ετών. Άνθρωποι με ακμαίες δυνάμεις θέλουν να κάνουν κάτι και καλά κάνουν. Δεν θέλουν να μείνουν ξαφνικά ανενεργοί και το καφενείο, τα καφέ ή τα μπαράκια τους γεμίζουν πλήξη. Είναι άνθρωποι της δράσης που θέλουν να παράγουν κάτι χρήσιμο.  Και ο μόνος τρόπος για να το κάνουν, χωρίς να κινδυνεύουν να χάσουν τη σύνταξή τους, είναι να ασχοληθούν με τον πρωτογενή τομέα.

Τελευταία, τόσο εγώ όσο και ο καλός μου φίλος ο Τάκης ο Χαραντώνης, δεχόμαστε προσκλήσεις για τεχνική βοήθεια από ανθρώπους που γυρίζουν πίσω στην ύπαιθρο. Το στήσιμο μιας νέας δραστηριότητας στον πρωτογενή τομέα πρέπει να λάβει υπόψη του πολλούς παράγοντες ώστε εκτός από ευχαρίστηση να παρέχει σε λίγο διάστημα και ένα συμπληρωματικό εισόδημα.

Πολλοί προβάλουν αμέσως το γεγονός ότι δεν έχουν εμπειρία καλλιέργειας της γης εκτός από αυτήν των παιδικών τους χρόνων. Αυτό δεν είναι πρόβλημα σήμερα. Με σεμινάρια, καλογραμμένα βιβλία, καθοδήγηση και μεθοδικότητα τα προβλήματα ξεπερνιούνται με επιτυχία. Σε αυτό άλλωστε έχουμε κατευθύνει τις προσπάθειές μας τα τελευταία χρόνια.

Η δική μας τεχνική βοήθεια καθοδηγείται από την πολύχρονη εμπειρία μας στην καλλιέργεια της γης, από τη γνώση των προβλημάτων και από την ειλικρινή αγάπη για τον πρωτογενή τομέα και τους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται σε αυτόν ή θέλουν να επανενταχθούν.

Σε λίγο θα κυκλοφορήσει ένα νέο βιβλίο μας με τον τίτλο: Το έδαφος και η φροντίδα του που πρέπει να αποτελέσει το εγκόλπιο όλων όσων φροντίζουν τη γη για να προσποριστούν τους καρπούς που χαρίζει. Να θυμηθούμε τη ρήση του Ξενοφώντα. «Έστι δε η γη την δικαιοσύνη διδάσκει, τους γαρ άριστα θεραπεύοντας αυτήν, πλείστα αγαθά αντιποιεί». 

Αρχαιολογία και Ανάπτυξη

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, Καθηγητή Γεωπονίας ΑΠΘ, www.daoutop.gr

Η επίσκεψη δύο συγγενών από τον Καναδά, μας έδωσε την ευκαιρία να περιδιαβούμε την πόλη και τα αξιοθέατά της. Τα απανωτά κλειστά μαγαζιά στο κέντρο της πόλης, κυρίως στους παράδρομους τους, έγινε αφορμή για μακρές συζητήσεις για την κρίση, τα αίτια της και το ποθούμενο ξεπέρασμά της. Η μελαγχολία μας κατέλαβε πατόκορφα. Σκεφθήκαμε να διώξουμε τη θλίψη και να αναπολήσουμε στιγμές εθνικής υπερηφάνειας. Τους ενημερώσαμε για τις εξελίξεις των αρχαιολογικών ανασκαφών στην Αμφίπολη και την άλλη ημέρα ξεκινήσαμε για μια επίσκεψη στους αρχαιολογικούς χώρους της Βεργίνας και της Πέλλας.

Η Βεργίνα τους εντυπωσίασε. Περιεργάστηκαν με προσοχή όλα τα εκθέματα, διάβασαν τις επιγραφές και παρακολούθησαν τη σχετική βιντεοταινία. Μια ομαδική ξενάγηση σε εξέλιξη στα Αγγλικά, τους έδωσε τη δυνατότητα να ακούσουν περισσότερα. Δύο ώρες αργότερα, κατευθυνθήκαμε προς την έξοδο. Ζήτησαν να πιουν έναν καφέ ή ένα δροσιστικό και ρωτώντας κατευθυνθήκαμε στο κυλικείο του αρχαιολογικού χώρου, κρυμμένο 50 μέτρα αριστερά, δίπλα στις τουαλέτες!. Η γνωστή θέση σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους!.

Η έκπληξη της επαφής, δική τους και περισσότερο δική μας. Σε έναν περιορισμένο χώρο εκλεκτά προϊόντα της Ελληνικής γης και σπιτικά καλούδια προσέφεραν στον επισκέπτη ανεπανάληπτες γεύσεις. Έλληνες, αλλά κυρίως οι ξένοι επισκέπτες που το εντόπισαν, γεύονταν υπέροχους χυμούς και γρανίτες από φρέσκα Ελληνικά φρούτα και δοκίμαζαν σπιτικές πίτες και γλυκά με επιφωνήματα γευστικής απόλαυσης. Τι θαυμάσια έκπληξη στα αμέτρητα κυλικεία των αρχαιολογικών χώρων που προσφέρουν τυποποιημένα βιομηχανικά προϊόντα πολυεθνικών εταιρειών;.

Συγχαρήκαμε και ευχαριστήσαμε την ιδιοκτήτρια του κυλικείου για την ευχάριστη έκπληξη που μας επιφύλαξε και ζητήσαμε το πωλητήριο. Μας το έδειξαν σε μια άλλη γωνιά του αρχαιολογικού χώρου, έξω από την πορεία των επισκεπτών. Στην Πέλλα απλά δεν υπάρχει. Στις Μυκήνες βρίσκεται κρυμμένο στην πλαγιά του λόφου πίσω από τις τουαλέτες!.

Αντί αυτά τα πωλητήρια να είναι το τελευταίο σημείο αναγκαστικής διέλευσης των επισκεπτών του μουσείου ή του αρχαιολογικού χώρου, όπως συμβαίνει σε όλα τα μουσεία του κόσμου ώστε να αυξηθούν οι πωλήσεις, εμείς κάναμε τα αδύνατα δυνατά για να τα αποκρύψουμε θαρρείς και η παρουσία τους μειώνει την αξία των αρχαιολογικών χώρων. Η δημόσια λειτουργία τους πρέπει να πάψει. Να εκχωρηθούν μετά από διαγωνισμό σε μια από τις αλυσίδες βιβλιοπωλείων που υπάρχουν στη χώρα μας και να εμπλουτιστούν με καλόγουστα αντικείμενα-ενθύμια της επίσκεψης σε αντιδιαστολή με τα κακόγουστα ιδιωτικά πωλητήρια που ανθούν σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους. Μόνον έτσι κ. Υπουργέ του Πολιτισμού τα οφέλη από το συγκριτικό πλεονέκτημα του πολιτιστικού μας πλούτου μπορούν να διαχυθούν και στους άλλους τομείς της οικονομίας. 

Για μια Αειφορική Αγροτική Κοινωνία

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, Καθηγητή Γεωπονίας ΑΠΘ, www.daoutop.gr 

Ουσιαστικά Προβλήματα

Χρήσεις γης

Κατάργηση των φορέων που έχουν συγκροτηθεί και υιοθέτηση των δοκιμασμένων πρακτικών των Ευρωπαϊκών χωρών. Καθιέρωση χρήσεων γης σε όλη την επικράτεια και απαγόρευση της απομάκρυνσης από τη γεωργία γαιών υψηλής παραγωγικής αξίας. Απαγόρευση ανέγερσης εγκαταστάσεων σε γεωργικές γαίες με εξαίρεση των απαραίτητων για τη λειτουργία της γεωργικής εκμετάλλευσης. Για τον ίδιο λόγο να απαγορευτεί η πώληση της γεωργικής γης σε περισσότερα του ενός φυσικά πρόσωπα εξ αδιαιρέτου για να εκλείψει το φαινόμενο της κατάτμησης και οικοπεδοποίησης με την ανέγερση παράνομων οικισμών. Στα νησιά και στις παραθαλάσσιες περιοχές έχει χαθεί η γεωργική γη και μαζί της η διατροφική ασφάλεια.

Εμπορία Αγροτικών Προϊόντων

Ριζική αλλαγή στο σύστημα εμπορίας των αγροτικών προϊόντων. Κατάργηση της πώλησης στο χωράφι και καθιέρωση της πώλησης με δημοπρασία για όλα τα αγροτικά προϊόντα. Οι ασχολούμενοι με την Εμπορία των Αγροτικών Προϊόντων πρέπει να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις (κεφάλαια, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό) και μετά από αδειοδότηση στην οποία θα αναγράφονται τα προϊόντα που θα εμπορεύονται και θα τηρείται μητρώο ποινών και παραβάσεων στις οποίες έχουν υποπέσει.

Λαϊκές Αγορές

Επαναφορά του θεσμού στην παράδοση που το δημιούργησε. Διάθεση μόνο τοπικών προϊόντων και αποβολή των εμπόρων από τις λαϊκές αγορές. Πώληση από τους παραγωγούς των προϊόντων της εκμετάλλευσής τους και μόνον αυτών για να μην μετατραπούν και αυτοί σε εμπόρους που πουλούν πολλαπλάσιες ποσότητες από τις παραγόμενες.

Πιστοποίηση Βιολογικών Καλλιεργειών

Δημιουργία ενιαίου σήματος πιστοποίησης ανεξάρτητα από τον φορέα της πιστοποίησης και αλλαγή του συστήματος ένταξης στην πιστοποίηση. Αντί της εισαγωγής μεμονωμένων παραγωγών να εντάσσονται στο σύστημα αγροκτήματα μιας ελάχιστης έκτασης. Ένταση  και αυστηροποίηση του ελέγχου σε παραγωγή και διακίνηση.

Τεχνογνωσία για τη Βιολογική Γεωργία

Επιλέξαμε την προώθηση της βιολογικής γεωργίας και καλά κάναμε, αλλά αφήσαμε τους παραγωγούς ξυπόλητους στα αγκάθια. Άμεση στροφή της επαγγελματικής γεωργικής εκπαίδευσης στην υποβοήθηση της βιολογικής καλλιέργειας με ανάλογη στροφή και στην τριτοβάθμια Γεωπονική εκπαίδευση και έρευνα.

Συνεταιριστικό Κίνημα

Άμεση κατάργηση όλων των συνεταιρισμών σφραγίδα και συνένωση των συνεταιριστικών δυνάμεων σε επίπεδο πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών και σε επίπεδο Ενώσεων. Τα δύο τρίτα των συνεταιρισμών της χώρας δεν έχουν καμιά δραστηριότητα. Ούτε την από κοινού αγορά γεωργικών εφοδίων. Με άλλα λόγια, τη Συνεταιριστική εκπροσώπηση την εκλέγουν συνεταιρισμοί με ανύπαρκτη δραστηριότητα. Αυτό είναι παγκόσμιος άθλος για το βιβλίο Γκίνες.

 Ένας συνεταιρισμός ανά Δήμο και μια Ένωση ανά Νομό. Οι Ενώσεις να μετατραπούν σε κλαδι­κούς συνεταιρισμούς με σύνδεση των επιστρεφομένων με βάση τη στήριξη που παρέχουν οι αγρότες-μέλη.

Συνδικαλιστικό Κίνημα

Δημιουργία νέας ενιαίας συνδικαλιστικής εκπροσώπησης για να παύσει ο ετήσια επαναλαμβανόμενος τραγέλαφος όπου η εκάστοτε ηγεσία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης διαπραγματεύεται όχι με τους συνδικαλιστικούς εκπροσώπους του αγροτικού χώρου αλλά με εκπροσώπους των μπλόκων που έχουν στηθεί.

Γεωργική έρευνα – Γεωργική Εκπαίδευση

Η ενημέρωση αφέθηκε στα εμπορικά δίκτυα. Για παράδειγμα στη χώρα μας κυκλοφορούν 200 ποικιλίες βαμβακιού και ουδείς επίσημος φορέας, ούτε και το Ινστιτούτο Βάμβακος ενημερώνει τους βαμβακοπαραγωγούς για τις κατάλληλες και κυρίως για τις ακατάλληλες ποικιλίες. Όλα τα αφήσαμε στην αγορά να τα ρυθμίσει. Η γεωργική έρευνα παραπαίει (πολύ φοβάμαι ότι η παρούσα κρίση θα βρει το άλλοθι για να την καταργήσει). Αναγκαία η στροφή της όχι για την παραγωγή επιστημονικών εργασιών για δημοσίευση σε περιοδικά με κριτές, όπως φιλοδοξούσε ένας πρώην επικεφαλής της συνάδελφός μου, αλλά στην επίλυση υπαρκτών προβλημάτων της γεωργίας που περιβάλει τους σταθμούς και τα κέντρα γεωργικής έρευνας. Συμμετοχή εκπροσώπων των αγροτών στον καθορισμό της ερευνητικής ατζέντας.

Αειφορική Γεωργία

Όλες οι ενισχύσεις πρέπει να κατευθυνθούν αποκλειστικά και μόνο προς την κατεύθυνση της ενδυνάμωσης και υιοθέτησης χαρακτηριστικών αειφορικής γεωργίας στη σημερινή συμβατική και αδιέξοδη γεωργία, όπως για παράδειγμα:

Επιδότηση μηχανημάτων μειωμένης κατεργασίας του εδάφους,

Επιδότηση εξοπλισμού ανακύκλωσης φυτικών υπολειμμάτων,

Επιδότηση μηχανημάτων εξοικονόμησης νερού κατά τις αρδεύσεις,

Επιδότηση έργων εμπλουτισμού υπόγειων υδροφορέων και λιμνοδεξαμενών,

Επιδότηση διατήρησης των φυσικών φρακτών στα αγροκτήματα και καταπολέμησης της διάβρωσης

Επιδότηση διατήρησης της βιοποικιλότητας, κ.ά.

Απατηλά προβλήματα-αιτήματα

Κατοχύρωση αγροτικού-γεωργικού επαγγέλματος

Εμείς οι Αγροτο-κοινωνιολόγοι μπορούμε να σας διαβεβαιώσουμε ότι η γεωργία στη χώρα μας θα γίνεται ολοένα και περισσότερο γεωργία μερικής απασχόλησης. Είναι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει στις σημερινές συνθήκες. Η γεωργία των μεγάλων αγροκτημάτων, της μεγάλης παραγωγής προϊόντων χωρίς προστιθέμενη αξία δεν έχει μέλλον. Είναι θνησιγενής. Απεναντίας, έχει μέλλον η γεωργία της παραγωγής προϊόντων ποιότητας με υψηλή προστιθέμενη αξία. Θέλουμε τη γεωργική παραγωγή να μεταποιείται στην αγροτική ενδοχώρα και όχι στα μεγάλα αστικά κέντρα. Σε μια εποχή που πρέπει να καταργηθούν όλα τα κλειστά επαγγέλματα εμείς θα στήσουμε νέα; Πρέπει να καλωσορίσουμε στο γεωργικό επάγγελμα καθένα που έχει μεράκι. Μερικές από τις καλλιέργειες στη χώρα μας τις οφείλουμε σε μη αποκλειστικής απασχόλησης γεωργούς, π.χ. Καλλιέργεια της Ακτινιδιάς, Μηλοκαλλιέργεια στην Καστοριά, καλλιέργεια κρόκου στην Κοζάνη, τρούφας, ροδιάς, κ.ά.

Δυναμικές καλλιέργειες

Το όνειρο και η ελπίδα των συμβατικών γεωργών. Αναζητούν συνεχώς μια νέα καλλιέργεια που θα θέλει λίγη δουλειά και θα δίνει ένα υψηλό εισόδημα. Η συνεχής απαξίωση τέτοιων καλλιεργειών που από δυναμικές έγιναν προβληματικές δεν φαίνεται να πτοεί τον αγροτικό κόσμο. Όσο πιο γρήγορα συνειδητο­ποιήσει ότι δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις τόσο το καλύτερο για τον ίδιο και την εθνική οικονομία.

Ενεργειακές καλλιέργειες

Το νέο αγροτικό παραμύθι που όπως γνωρίζετε δεν κράτησε πολύ. Η γη δεν μας περισσεύει για να αφαιρούμε εκτάσεις από τα τρόφιμα στα ενεργειακά φυτά. Είναι επίσης παράλογο να ξοδεύεις ακριβή ενέργεια για να παράγεις λιγότερη ενέργεια. Αυτό μου θυμίζει προβληματικές επιχειρήσεις που κάθε χρόνο πρέπει να καλύπτει τα ελλείμματα τους ο κρατικός κορβανάς.

Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα

Κοινό χαρακτηριστικό και επιδίωξη των παραπάνω προτάσεων είναι η διασφάλιση της επιβίωσης της αγροτικής κοινωνίας στις εσχατιές του εθνικού χώρου. Αυτό θα γίνει με διασφάλιση του εισοδήματος και των θέσεων εργασίας σε μια ύπαιθρο που δεν θα στηρίζεται σε μονοκαλλιέργειες αλλά θα είναι πολυλειτουργική. Με συνδυασμό γεωργίας και κτηνοτροφίας και αύξηση της προστιθέμενης αξίας. Με ανακύκλωση των υπολειμμάτων και περιορισμό των εισροών από εκτός της εκμετάλλευσης πηγές. Μια τέτοια παραγωγική δομή με άφθονα αειφορικά στοιχεία θα είναι σε θέση να ευημερήσει όχι μόνο για σήμερα, αλλά για πάντα. 

Σημείωση για την ιστορία. Αυτά γράφτηκαν και παρουσιάστηκαν δημόσια σε εκδήλωση των Νέων Αγροτών στην Αγρότικα του 2010. 

Εμπορία Αγροτικών Προϊόντων: Τα φασόλια της Καστοριάς[1]

Γεώργιος Α. Δαουτόπουλος, Καθηγητής Γεωπονίας ΑΠΘ, www.daoutop.gr

Αν κάποιος ήθελε να χωρίσει τις εργασίες που χρειάζονται από τη στιγμή που ένας παραγωγός αποφασίζει να σπείρει φασόλια μέχρι να εισπράξει το αποτέλεσμα του κόπου του, το πιο πιθανό είναι να τις χώριζε σε δύο. Στις εργασίες που έχουν σχέση με την παραγωγή και σε αυτές που έχουν σχέση με την πώλησή της, την εμπορία, όπως την αποκαλούμε. Και οι δύο διαδικασίες, παραγωγή και εμπορία, παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του τελικού εισοδήματος του παραγωγού.

Θα ήθελα να επισημάνω από τώρα ότι τα θέματα που σχετίζονται με την εμπορία των αγροτικών προϊόντων είναι πιο κρίσιμα και πιο καθοριστικά στη διαμόρφωση του γεωργικού εισοδήματος.

Οι γεωργοί μας, με την καθοδήγηση των συναδέλφων Γεωτεχνικών, έχουν φτιάξει το λεγόμενο «Ελληνικό Γεωργικό Θαύμα» για το οποίο μιλούν με θαυμασμό όσοι μελετούν τη μεταπολεμική εξέλιξη της Ελληνικής Γεωργίας. Μέσα σε 50 χρόνια καταφέραμε να μπολιάσουμε στους παραγωγούς τη σύγχρονη τεχνολογία και να την κάνουν κτήμα τους. Έτσι εκτοξεύσαμε την παραγωγή σε ύψη πρωτόγνωρα. Ήμουν δευτεροετής φοιτητής Γεωπονίας το 1964, όταν διάβασα στις εφημερίδες τους πανηγυρικούς τίτλους: Η ΕΛΛΑΣ ΑΠΕΚΤΗΣΕΝ ΣΙΤΑΡΚΕΙΑΝ. Από τότε παράγουμε περισσότερο σιτάρι, περισσότερο καλαμπόκι και ένα σωρό άλλα προϊόντα. Αυτήν λοιπόν τη θεαματική αύξηση της παραγωγής την πετύχαμε σε 50 χρόνια όταν άλλες χώρες που θεωρούνται ανεπτυγμένες σε όλους τους τομείς (Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία) χρειάστηκαν 150 και πλέον χρόνια.

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ο Έλληνας παραγωγός με τη βοήθεια των Γεωπόνων (δημόσιου και ιδιωτικού τομέα) κατάφερε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τα θέματα της παραγωγής, ακόμη και σε προϊόντα που δεν είχε καλλιεργήσει στο παρελθόν (ακτινίδια, καπνά μπέρλευ και βιρτζίνια, κ.ά.).

Ας έρθουμε όμως στον τομέα της εμπορίας. Εδώ τα πράγματα δεν είναι καθόλου ευχάριστα ή ρόδινα. Θα έλεγα πως είναι, όπως λέει ο λαός: «μαύρα και άραχνα». Ο σημερινός παραγωγός, στα θέματα της εμπορίας, δεν έχει κάνει κάτι καλύτερο από αυτά που έκαμναν οι παππούδες και οι προπάπποι του. Σε αυτόν λοιπόν το χώρο θέλω να σταματήσω και να πω μερικά πράγματα που πιστεύω πως είναι τα ουσιαστικά αίτια της κακοδαιμονίας. Δεν θάθελα βεβαίως να χαϊδέψω αυτιά, οπουδήποτε και αν αυτά ανήκουν. Η επιστημονική δεοντολογία και η θέση του πανεπιστημιακού δασκάλου επιβάλλουν την αναζήτηση των πραγματικών αιτίων και την, χωρίς σκοπιμότητες, ενημέρωση του κοινωνικού συνόλου.

Προηγούμενα έγραψα μια πολύ βαριά φράση. Να την ξαναθυμίσω και βέβαια να την δικαιολογήσω. Αλλιώς πρέπει να την πάρω πίσω:

Ο σημερινός παραγωγός στα θέματα της εμπορίας δεν έχει κάνει κάτι καλύτερο από αυτά που έκαμναν οι πατεράδες και οι παππούδες του.

Τι αντίθεση λοιπόν; Θαύματα, στον τομέα της παραγωγής. Μηδέν εις το πηλίκον, στην εμπορία. Τι φταίει λοιπόν και υστερούμε τόσο πολύ στα θέματα της εμπορίας; Η άποψη την οποία έχω διαμορφώσει στα 45 και πλέον χρόνια της ενασχόλησής μου με τα αγροτικά ως ερευνητής, πανεπιστημιακός δάσκαλος και παραγωγός (στα τελευταία 25 χρόνια) είναι οι αναχρονιστικές δομές που επικρατούν στο εμπόριο των αγροτικών προϊόντων στη χώρα μας. Οργάνωση που θυμίζει παζάρια της Ανατολής.

Να την περιγράψω με λίγα λόγια, αν και όλοι σας την έχετε, όπως λέτε «φάει στο πετσί σας». Όποιος θέλει, παίρνει ένα μπλοκ επιταγών και αγοράζει αγροτικά προϊόντα. Εκδίδει όσα τιμολόγια θέλει και για όποιες τιμές θέλει (πάνω ή κάτω από τις πραγματικές, συνήθως προς τα πάνω) και για να ένα πολύ μικρό τμήμα της παραγωγής που εμπορεύεται. Πλήρης ασυδοσία. Ο σοφός μας λαός το λέει πιο παραστατικά «Μπάτε σκύλοι αλέστε και αλεστικά μη δώστε».

Όταν το 1983 έκαμνα την έρευνά του διδακτορικού μου, που ολοκλήρωσα στις ΗΠΑ, σε ένα χωριό του κάμπου των Γιαννιτσών, διαπίστωσα με έκπληξη, ότι την περίοδο που άρχιζε η πώληση των καπνών μια εικόνα συνωμοσίας κυρίευε το χωριό. Οι παραγωγοί δεν αποκάλυπταν τις τιμές που τους πρόσφεραν οι έμποροι ούτε σε φίλους και στενούς συγγενείς (δεν εξαιρούνταν ακόμη και οι γυναίκες τους). Μερικούς τους ξυπνούσαν χαράματα οι μεσίτες (άλλη πληγή του αγροτικού χώρου) για να κλείσουν συμφωνία. Λίγες ώρες αργότερα διαπίστωναν ότι οι δελεαστικές τιμές που τους πρόσφεραν ήταν αρκετές δραχμές παρακάτω από τις τιμές που διαμορφώθηκαν. Οι διαδόσεις έδιναν και έπαιρναν, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τη σύγχυση ανάμεσα στους παραγωγούς.

Η αναρχία που επικρατεί στην αγορά των αγροτικών προϊόντων είναι σαφέστατα σε βάρος των παραγωγών και σε βάρος των Συνεταιριστικών Οργανώσεων. Το γεγονός ότι οι Συνεταιρισμοί, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αδυνατούν να μπουν με επιτυχία στο χώρο της εμπορίας των αγροτικών προϊόντων δεν οφείλεται σε οργανωτικές αδυναμίες ή έλλειψη στελεχών ή έλλειψη σύγχρονης συνεταιριστικής νομοθεσίας. Μπορεί και αυτοί οι παράγοντες να έχουν μερίδιο ευθύνης, αλλά το κύριο βάρος φέρει η αδυναμία των Συνεταιρισμών να ανταγωνιστούν τις αντίστοιχες ατομικές εμπορικές επιχειρήσεις στην παραοικονομία. Οι Συνεταιρισμοί δεν μπορούν να εκδώσουν εικονικά τιμολόγια, δεν μπορούν να δώσουν χρήματα κάτω από το τραπέζι, δεν είναι δυνατόν να μην εκδώσουν παραστατικά, κ.ά. Έτσι όμως, έχουν πολύ μεγαλύτερο κόστος και λιγότερη ευελιξία με αποτέλεσμα γρήγορα να εκτοπίζονται από τις ατομικές εμπορικές επιχειρήσεις που κυριαρχούν στην Ελληνική αγορά αγροτικών προϊόντων.

Είναι βεβαίως και σε βάρος των παραγωγών γιατί μεμονωμένοι όπως είναι, έχουν πολύ μικρή διαπραγματευτική δύναμη. Έτσι, τις τιμές στην αγορά δεν μπορούν να τις διαμορφώσουν και ουσιαστικά αποδέχονται τιμές που καθορίζουν οι έμποροι. Η ψαλίδα ανάμεσα στις τιμές που απολαμβάνουν οι παραγωγοί και πληρώνουν οι καταναλωτές μεγαλώνει διαρκώς σε βάρος των παραγωγών και συχνά φθάνει σε μια σχέση 1 προς 5. Έχει επίσης παρατηρηθεί το φαινόμενο, σε χρονιές με χαμηλές τιμές παραγωγού, να μην έχουμε και χαμηλές τιμές καταναλωτή γιατί η διαφορά παρακρατείται εξ ολοκλήρου από τα κυκλώματα της εμπορίας.

Τί κάνει ο παραγωγός μπροστά σε αυτήν την απελπιστική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει; Δυστυχώς, πολύ λίγα, αν και τα τελευταία χρόνια άρχισαν να φαίνονται σημάδια αφύπνισης των παραγωγών. Τί μπορεί να κάνει ο παραγωγός και μάλιστα ο παραγωγός φασολιών της Καστοριάς για να βελτιώσει τη θέση του στον τομέα της εμπορίας; Πολλά και μάλιστα χωρίς τεράστιες επενδύσεις. Αρκεί να υπάρξει θέληση, αποφασιστικότητα και οργάνωση.

Το προϊόν που παράγει έχει τρία πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα:

·         Έχει ένα πολύ καλό όνομα στην αγορά,

·         Δεν είναι ευπαθές (διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα με πολύ μικρό κόστος)

·         Οι γίγαντες δεν μπορούν να καλλιεργηθούν σε άλλες περιοχές της χώρας εκτός από τις περιοχές της Καστοριάς και της Φλώρινας.

Επομένως, αν υπάρξει αύξηση της ζήτησης στην αγορά, από αυτήν θα ωφεληθούν αποκλειστικά οι δύο περιοχές μας και κανείς άλλος. Τι του λείπει; Η τυποποίηση. Ο καταναλωτής δεν μπορεί να το βρει σε τυποποιημένες συσκευασίες που να εγγυώνται την ποιότητα και προπαντός τη γνησιότητα. Είναι γνωστή η τακτική των εμπορίου στη χώρα μας. Αγοράζει μικρές ποσότητες από την εγχώρια παραγωγή και ταυτόχρονα εισάγει τεράστιες ποσότητες σε πολύ φθηνή τιμή από γειτονικές χώρες. Αναμιγνύει το προϊόν και διαθέτει το σύνολο ως εγχώριο προϊόν. Ο καταναλωτής αγοράζει φασόλια Καστοριάς που δεν είναι φασόλια Καστοριάς και ο Καστοριανός παραγωγός ιδρώνει να πουλήσει την παραγωγή του. Ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η διάθεση της παραγωγής και ταυτόχρονα να προστατευτεί ο Έλληνας καταναλωτής που είναι διατεθειμένος να πληρώσει μεγαλύτερη τιμή για να απολαύσει τα φασόλια που γνωρίζει, είναι η τυποποίηση της παραγωγής στον τόπο της παραγωγής και από φορείς που ελέγχονται από τους άμεσα ενδιαφερόμενους παραγωγούς.

Κλείνοντας, θα ήθελα να προτείνω δύο σενάρια επίλυσης των προβλημάτων που συνδέονται με την εμπορία των φασολιών Καστοριάς. Για την καλύτερη επιτυχία των μέτρων είναι απαραίτητη η συνεργασία των αρμόδιων υπηρεσιών και των παραγωγών από τις περιοχές της Καστοριάς και της Φλώρινας.

1^ο Σενάριο

Με απόφαση της Αντιπεριφέρειας Καστοριάς ορίζεται χώρος δημοπράτησης φασολιών και ταυτόχρονα απαγορεύεται η πώληση φασολιών σε οποιοδήποτε άλλο σημείο της δικαιοδοσίας της. Οι παραγωγοί προσκομίζουν την παραγωγή τους στο Δημοπρατήριο όποτε θεωρούν ότι οι τιμές είναι ευνοϊκές. Εκεί πωλείται με φανερή πλειοδοσία και εκδίδονται τα σχετικά παραστατικά.

Απαιτείται χώρος δημοπράτησης και αποθήκες που είναι εύκολο να εξευρεθούν ή να κατασκευαστούν. Ένα μικρό τέλος επί των πωλούμενων προϊόντων θα καλύπτει τα έξοδα λειτουργίας του δημοπρατηρίου. Πρώτη αντίρρηση. Αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα. Γίνονται και παραγίνονται. Ήδη λειτουργούν και μάλιστα με πρωτοβουλία των παραγωγών στην Ιεράπετρα της Κρήτης. Να σημειωθεί ότι είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που δεν έχει δημοπρατήρια, παρόλο που έχουμε χρηματοδοτηθεί για την ίδρυσή τους εδώ και 2 δεκαετίες!

2^ο Σενάριο

Οι φασολοπαραγωγοί του Νομού ιδρύουν Ομάδα Διάθεσης Παραγωγής (ΟΔΠ). Παίρνουν μάλιστα χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατασκευάζουν τυποποιητήριο και συσκευαστήριο φασολιών. Οι παραγωγοί παραδίδουν όλη τους την εμπορεύσιμη ποσότητα στην ΟΔΠ. Γίνεται δειγματοληπτικός έλεγχος και ποιοτική κατάταξη με ένα αδιάβλητο σύστημα. Η παραγωγή συσκευάζεται σε επώνυμες συσκευασίας και διατίθεται από αλυσίδες διανομής σε ολόκληρη τη χώρα. Παράλληλα, με ευθύνη της Διοίκησης της ΟΔΠ γίνεται διαφημιστική εκστρατεία για την ενημέρωση των καταναλωτών και την αύξηση της κατανάλωσης στα επώνυμα προϊόντα της.

Και τα δύο σενάρια στοχεύουν στην εξυγίανση του κυκλώματος και διασφαλίζουν τα συμφέροντα των παραγωγών μέσα από διαφανείς διαδικασίες. Το πρώτο σενάριο αποτελεί μια ευκολότερη παρέμβαση. Θέλει λιγότερες οργανωτικές προσπάθειες, κυρίως εκ μέρους των παραγωγών, αλλά δεν διασφαλίζει πλήρως το εισόδημά τους αφού η τυποποίηση της παραγωγής του θα συνεχίζει να γίνεται, όπως και τώρα, από μονάδες που δεν θα έχουν κανένα συμφέρον να προβάλουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Καστοριανού φασολιού και θα είναι επιρρεπείς σε νοθείες.

Το δεύτερο σενάριο απαιτεί περισσότερες οργανωτικές θυσίες και μαζική συμμετοχή εκ μέρους των παραγωγών, αλλά διασφαλίζει κατά τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντά τους. Μπορεί μάλιστα να εμπλουτιστεί με μονάδα παρασκευής παραδοσιακών συνταγών με φασόλια (κυρίως για εξαγωγές στον απόδημο Ελληνισμό) και να αυξήσει έτσι την προστιθέμενη αξία από την παραγωγή φασολιών της Καστοριάς.

Αυτός θα πρέπει να είναι και ο στόχος για την αγροτική ανάπτυξη της περιοχής. Να πάψουμε να εξάγουμε στις άλλες περιοχές πρώτες ύλες χαμηλής αξίας. Αν τα αγροτικά προϊόντα που παράγουμε, τα μεταποιούμε στον τόπο της παραγωγής τους, τα οφέλη για την τοπική οικονομία και κοινωνία θα είναι πολλαπλά περισσότερα.

Αυτές οι προτάσεις έγιναν δημόσια στα Κορέστεια της Καστοριάς το 1996 σε ημερίδα που διοργάνωσε ο τότε δραστήριος Διευθυντής Γεωργίας κ. Χρ. Νάτος. Πριν από 19 χρόνια. Την επόμενη χρονιά ιδρύθηκε η ΑΓΡΟΚΑ από έναν πρωτοπόρο Κοινοτάρχη των Λακκωμάτων που όπως έμαθα παρακινήθηκε και από τη δική μου ομιλία. Δυστυχώς το εγχείρημα οδηγήθηκε σε αποτυχία για τους λόγους που αναφέρω και εδώ (αδυναμία ανταγωνισμού των ομοειδών ιδιωτικών επιχειρήσεων, περιορισμένη συμμετοχή των παραγωγών, κ.ά.).

Ο Καλλικρατικός Δήμος του Άργους Ορεστικού με μια πολύ σωστή και γενναία απόφαση και επιχορήγηση, ανάστησε εκ νέου την επιχείρηση σε μορφή ανώνυμης εταιρείας λαϊκής βάσης με 212 φασολοπαραγωγούς και με συμμετοχή του Δήμου στο μετοχικό κεφάλαιο σε ποσοστό 80%. Τα οικονομικά αποτελέσματα του νέου εγχειρήματος δυστυχώς δεν προδικάζουν ευτυχή κατάληξη και στο νέο επιχειρηματικό σχήμα. Με συσσωρευμένη ζημιά 812.421 ευρώ (χρήση 2013) και συνεχιζόμενες ζημιογόνες χρήσεις το εγχείρημα θα οδηγηθεί σε αδιέξοδα. Ο κύκλος εργασιών είναι πάρα πολύ πολύ μικρός γεγονός που σημαίνει ότι το νέο εγχείρημα δεν το αγκάλιασαν όλοι οι παραγωγοί των Λακκωμάτων και πολύ περισσότερο του Νομού. Αυτοί που θα χάσουν βέβαια είναι οι παραγωγοί που δυστυχώς δεν αντιλαμβάνονται το μακροχρόνιο όφελός τους.

Πριν το νέο εγχείρημα οδηγηθεί σε οριστικό αδιέξοδο, επιβάλλεται μια μελέτη βιωσιμότητας με δραστικές αλλαγές στις καλλιεργητικές τεχνικές που θα ενσωματώσουν νέες τεχνολογίες για την παραγωγή ενός εκλεκτότερου προϊόντος και μάλιστα μικρότερου κόστους, από την ερχόμενη κιόλας καλλιεργητική περίοδο, με μοναδικά χαρακτηριστικά και που θάναι αποκλειστικότητα της νέας επιχείρησης μαζί με άλλα προϊόντα προστιθέμενης αξίας.

---

[1] Στη μνήμη του δάσκαλου πατέρα μου Αργύρη που κατάγονταν από ένα μικρό χωριό του Νεστορίου (Κρανοχώρι) και αγάπησε τη γεωργία και τους ανθρώπους της και φρόντισε να μου μεταδώσει αυτήν την αγάπη.